Türkiye, tarihi boyunca her vakit kronik bir enflasyon ve hasebiyle faiz sorunu yaşamıştır. 1960’lı periyotlardan 1990’lı devirlerin sonuna, milenyumun başlangıcından günümüze kadar her periyot, Türk halkı, gerçek olarak kendi alım gücünü kısıtlayan bir enflasyona karşı mücade etmek durumda kaldı.
Gelen her hükümet, Türk halkını enflasyon canavarının pençesinden kurtaracağını söyleyerek işe başladı. Merkez Bankası Liderleri misyona getirildi, ekonomik programlar hazırlandır, farklı ve çeşitli yollar denendi. Bunlardan kimileri piyasalara çok müdahele ile gerçekleştirilmeye çalışıldı, kimileri ise “liberal” bir çerçeveye sığdırılmaya.
Sonuç ise hiçbir vakit tam olarak beklendiği üzere olmadı. Faiz oranları yükseltildi, enflasyon geriledi, gerçek iktisat yavaşladı. Seçimler kapıyı çaldı, para arzı artırıldı, faiz oranları düşürüldü, iktisat, potansiyelinin üstünde büyümeye zorlandı.
“Yapısal Islahatlar Olmadığı Sürece, Merhemi Faizde Aramak Kusur Olur”
“Seçim ekonomisi” yahut buna emsal dönemsel kavramları bir tarafa bıraktığımızda, iktisadın geneli için alınan bütün kararların bir maliyeti olduğunu söyleyebiliriz. Bilhassa faiz oranları, hem gerçek iktisadın, hemde sanal iktisadın en büyük etkileyicisi pozisyonunda. Birden fazla ekonomist, faiz oranlarında alınacak yanlış kararlar ile ekonomik gidişatın bozulabileceğini fakat alınan yanlışsız karalar ile düzeltmenin kolay olmayacağını düşünüyorlar.
Bazı arkadaşlar ‘hani faiz artarsa sorun çözülürdü artık niçin farklı şey söylüyorsunuz’ diye soruyor. Ben hiçbir vakit faiz artarsa sorun çözülür demedim. Tam bilakis daima olarak ‘faiz ‘tek başına her şeyi bozabilir fakat tek başına her şeyi düzeltemez’ dedim ve daima faiz artışıyla birlikte yapısal ıslahatların devreye sokulması gerektiğini vurguladım.
Dr. Mahfi Eğilmez- Kendim Yazılar/Merkez Bankası Faizi Kaç Puan Artırır?
Nitekim bunun en temel sebebi de, enflasyonist periyotlarda alınan faiz artırım kararlarının, kimi maliyetlerinin olması.
Bunlardan en kıymetlilerinden birisi ise Merkez Bankası’nın bankalara yüksek faizden borç vermesi dolaylı yoldan bankaların da müşterilerine daha kıymetli kredi sunması. Yani faizler arttığı vakit vatandaş ve iş insanları bankadan rahatça kredi alamıyor. Böylelikle bilhassa Türkiye üzere borçla yaşayan ülkelerde tüketime önemli bir fren gelmiş oluyor. Çarklar yavaşlarken enflasyon da denetim altına alınabiliyor.
Türkiye’nin Fevkalâde Faiz Artrımı Geçmişi
Türkiye son 23 yılda vaktinde ekonomiyi soğutmadığı için 5 defa olağanüstü faiz artışları yapmak zorunda kaldı. Ne vakit iktisat bir çıkmaza girse, döviz kurlarında ani bir yükseliş yaşansa yahut yabancı sermaye süratle ülkeyi terketse, tahlil yapısal ıslahatlar yerine inanılmaz yapılan toplantılarda arandı.
1- Olağanüstü Toplantıdan 225 Baz Puan Çıktı!
Haziran 2006’da dolar kuru 1.70 TL düzeyine yükseldiğinde, bu durum finansal piyasalarda büyük bir hareketliliğe neden oldu. Bu olayın akabinde, 25 Haziran Pazar günü Merkez Bankası inanılmaz bir toplantı düzenledi. Lakin devrin Merkez Bankası Lideri olan Durmuş Yılmaz, o sıralar Londra’da bir toplantıya katıldığı için bu toplantıya katılamadı. Toplantının idaresini, Yılmaz’ın lider yardımcısı Fazilet Başçı üstlendi.
Toplantının sonucunda, alınan karar gereği gecelik faiz oranları 225 puan artırıldı. Lakin, 26 Haziran’da piyasalar açıldığında alınan bu tedbirin çabucak tesirini göstermemesi sonucunda dolar kuru tekrar 1.71 TL’ye yükseldi. Bu gelişme üzerine Merkez Bankası, durumu düzeltmek için iki farklı vadeyle düzenlediği ihalelerde 500 milyon TL fiyatında döviz alımı gerçekleştirdi. Ayrıyeten, döviz rezervlerini dengelemek maksadıyla 500 milyon dolar kıymetinde döviz satım ihalesi düzenlendi. Lakin bu tedbirler kâfi olmadığı için Merkez Bankası direkt piyasaya müdahale ederek 1 milyar dolarlık döviz satışı gerçekleştirdi. Bu müdahalelerin akabinde dolar kuru faiz atağından yaklaşık bir ay sonra 1.44 TL düzeyine kadar düştü.
2- Babacan Devrinde Enflasyona, “Olağanüstü” Faiz Darbesi
29 Ocak 2014 tarihinde gerçekleşen ikinci harika toplantıda, dönemsel enflasyon artışlarıyla başa çıkmak hedefiyle İktisattan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan liderliğindeki takım, faiz oranlarının düzenlenmesi konusunda tahlil yolları arayışındaydı. O periyotta Merkez Bankası Lideri olan Fazilet Başçı, bu toplantıda başkanlık vazifesini üstlenmişti.
Para Siyaseti Kurulu’nun Başçı başkanlığında aldığı kararlar doğrultusunda, siyaset faizinde büyük çaplı bir artış gerçekleştirildi. Bir haftalık repo faiz oranı yüzde 4.5’ten yüzde 10’a çıkarıldı. Tıpkı formda, gecelik borç verme faiz oranı yüzde 7.75’ten yüzde 12’ye, gecelik borçlanma faiz oranı yüzde 3.5’ten yüzde 8’e, geç likidite penceresi borç verme faiz oranı yüzde 10.25’ten yüzde 15’e yükseltildi. Ayrıyeten, APİ borçlanma faizi yüzde 6.75’ten yüzde 11.50’ye çıkarıldı.
3- 300 Baz Puan İle Deva Arandı
Üçüncü inanılmaz faiz artırım toplantısı, 23 Mayıs 2018 tarihinde düzenlendi. Toplantının başkanlığını Murat Çetinkaya üstlendi ve bu değerli toplantıda Geç Likidite Penceresi faiz oranı 300 baz puan yükseltildi. Faiz düzeyleri, yüzde 13,5’ten başlayarak yüzde 16,5’e çıkarıldı.
4-AKP TARİHİNİN EN YÜKSEK 2. FAİZ ARTIŞI
Akparti idaresindeki periyodun en yüksek faiz artışı, 13 Eylül 2018 tarihinde gerçekleşti. Fakat bu “en yüksek faiz artışı oranı” tabiri bugün prestijiyle pekte gerçek bir tabir değil. Zira bugün alınan faiz kararına nazaran, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) faizleri 750 baz puan artırarak bu rekoru geçmiş durumda.
O periyotta Merkez Bankası, faiz oranlarını 625 baz puan yükselterek yüzde 24’e çıkarmıştı. Bu adımın akabinde dolar pahası birinci reaksiyon olarak 40 kuruş düşüş kaydetmiş ve Akparti periyodunun en yüksek siyaset faizi artışı gerçekleşmişti. Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya, bu kararı almıştı, lakin bir sonraki temmuz ayında misyondan alındı.
5- Piyasalar İtimat Aşılamak İsteyen Ağbal, Faizleri 475 Baz Puan Artırdı
Merkez Bankası, Naci Ağbal geldikten sonra gerçekleştirilen birinci toplantıda, siyaset faizini 475 baz puan artırarak yüzde 10.25’ten yüzde 15 düzeyine yükseltti. Kararın açıklanmasının akabinde TL dolar karşısında yüzde 2 düzeyinde kıymet kazanarak 7.50 düzeyine kadar indikten sonra tekrar 7.60’ın üzerine yükseldi.
“Olağanüstü Kararlar İçin, Harika Toplantılara Gerek Yok”
Bazende inanılmaz toplantı yapılmasa da, olağan toplantılarda harika kararlar alındı. Bu aslında bugün deneyim ettiğimiz ve gelecekte bize neler getireceğini bilmediğimiz yeni tecrübe.
Bir müddettir “faiz sebep enflasyon sonuç” telaffuzlarıyla düşürülen ve her düşürüldüğünde gerisinden enflasyonuda tabana yanlışsız çekeceğine inanılan “Türkiye iktisat modeli”, 28 Mayıs Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile sonlandırıldı. Kimilerinin tabirine nazaran “Bu bir hayaldi ve bitti”. Mehmet Şimşek ve Hafize Gaye Erkan liderliğindeki yeni iktisat idaresi, bir müddettir açık olan masal kitabını sessizce kapatarak, faiz silahını tekrar masanın üstüne çıkardı. Faiz oranları yükseltildi. Evvel yüzde 15’e, sonra yüzde 17,5’e ve akabinde bugün sürpriz bir formda yüzde 25’e.
Piyasalar aslında bugün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) pekte beklenti üstü bir faiz artışı yapacağını düşünmüyordu. Analistler ekseriyetle yüzde 18,5 ila yüzde 20 ortasında salınan bir faiz artırım beklentisi içerisindeydiler. Hatta Standard Chartered üzere kimi bankalar, aktüel olarak sürpriz bir faiz artırımıyla yüzde 25’e tırmanan faiz oranlarının, lakin yıl sonun yüzde 24 düzeyine ulaşmasını bekliyorlardı. Meğer, geçtiğmiz iki toplantıda beklentilerin altında bir faiz artırımı gerçekleştiren TCMB, bu sefer piyasayı şaşırttı. 750 baz puan ile son yıllarda eşi benzerine az rastlanır bir faiz artırım kararı aldı.
