“Para Doktoru” olarak tanınan, John Hopkins Üniversitesi’nde uygulamalı iktisat profesörü olan Steve Hanke, seçimlerden sonra paha kaybı hızlanan TL için tahlil senaryosunu Twitter üzerinden yaptığı bir paylaşım ile açıkladı.
Yaptığı paylaşımda Türk Lirası’ndaki süratli kıymet kaybına dikkat çeken Steve Hanke, tahlil olarak kendisinin 1997 yılında Bulgaristan’da da uyguladığı “Para Kurulu” olarak bilinen sistemi işaret etti.
Seçim Sonrası TL’de Kıymet Kaybı Hızlandı
Türkiye bir müddettir “düşük faiz, düşük enflasyon, düşük cari açık” denen bir iktisat modelini “Türkiye Modeli” başlığı altında Dünya’ya duyurmaya çalışıyordu. Modele nazaran yüksek faiz oranları iktisat yavaşlattığı üzere ihracatı düşürüyor, düşen ihracat ülkeye giren döviz ölçüsünü baskılıyordu. Cari açık artıyor ve enflasyon ile faiz yanlışsız bir orantı ile ilerliyordu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon neticedir” kelamlarıyla uygulamaya koyduğu iktisat siyaseti ise yeni kabinenin atanması ile sonlandırıldı.
Uzun bir müddettir tartışmalara husus olmasına ve hem yurtiçi hem yurtdışı akademik etraflarından çok fazla reaksiyon görmesine karşın uygulanmaya devam edilen sistem ise Türkiye’de enflasyonun yükselmesi, cari açığın rekor kırması ve TL’nin süratle paha kaybetmesiyle sonuçlandı.
13. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin akabinde sandıktan çıkan “istikrar” bildirisi sonrası ise, iktisadın başına geçen Mehmet Şimşek, uygulanan “Faiz sebep, enflasyon neticedir” siyasetini, “Türkiye’nin rasyonel bir tabana dönmek dışında bir seçeneği kalmamıştır” kelamları ile rafa kaldırdı.
Seçim öncesinde makul bir düzeyde tutulma çalışan kur ise, Mehmet Şimşek’in “rasyonel” siyaset telaffuzlarının tesiriyle kıymet kazanımını hızlandırdı. 28 Mayıs’ta gerçekleştirilen 2. çeşit seçimlerin akabinde günümüze kadar yaklaşık yüzde 10 kıymet kaybeden TL’nin, son 2 yıllık performansı ise yüzde 150’yi aşan bir erimeyi işaret ediyor.
Türkiye’ye Bulgar Modeli: Para Heyeti Şart!
Hızla paha kaybeden TL ve rasyonel bir yere uzak olan iktisat siyasetleri hem global finans topluluğunda hem de ünlü iktisat profesörleri ortasında epey geniş kapsamlı bir tartışmaya sebep olmuştu.
Bilim dünyasından tartışmalara yönelik son karşılık ise Türkiye’ye para ünitesinin kıymet kaybının önlenmesi için evvelden kullanılmış bir modeli öneren John Hopkins Üniversitesi profesörü Steve Hanke’den geldi.
Twitter’ından yaptığı paylaşımda Türkiye’ye 1997 yılında Bulgaristan’a uygulattığı kendi modeli olan “Para Kurulu” sistemini öneren Hanke, tek yol olarak ise bunu işaret etti.
Türk Lirası, kıymet kaybediyor ve kaybetmeye devam ediyor… ÇÖKEN lirayı kurtarmanın tek yolu, 1997’de Bulgaristan’da uyguladığım üzere bir “Para Kurulu” modeli kullanmaktır. Model Bulgaristan için şahane çalıştı
Steve Hanke
Bulgaristan Para Şurası uyguladığında Leva ne oldu?
Steve Hanke’nin Para Konseyi uygulamasına işaret ettiği periyot olan 1996’nın sonundan 1997’nin şubat ayına kadar Bulgar Leva’sı ABD doları karşısında akıl almaz bir paha kaybı yaşamış ve iki ay içerisinde ülkede dolar kuru, 6.5 katına çıkmıştı (0.40’tan 3.18 Leva’ya). Hanke’nin Para Heyeti uygulamasının başladığını söz ettiği devirle birlikte ise Steve Hanke’nin “başarılı” olarak nitelendirdiği devirde dolar yine 1.39 Leva düzeyine kadar geri çekilmişti.
“Para Kurulu” Nedir?
Peki Hanke’nin 1997 yılında Bulgaristan’da uygulattığı ve işe yaradığını söylediği “Para Kurulu” modeli nedir?
Para heyeti düzenlemesi, kati bir sabit döviz kuru modelini temsil eder. Bu sistemde, hükümet yahut merkez bankası tarafından belirlenen sabit bir oran üzerinden ulusal para talep edildiğinde, rezerv para ile ulusal para ortasında dönüşüm sağlanır. Buna nazaran ulusal para ile çıpa olarak kullanılan yabancı para ortasında tam ve sınırsız bir konvertibilite sağlanmalıdır.
Para heyetinin temel özelliği, rezerv para olarak tutulan konvertibl bir yabancı para yahut “altın” üzere istikrarlı bir malın kullanılmasıdır.
Merkez bankası yerli para etkinlerini tutarken, para şurası ise bunu yapmaz. Bununla birlikte “Para kurulu” sistemi, ulusal para ile rezerv para ortasındaki sabit pariteyi garanti ettiği için itimat ortamının oluşmasını sağlar. Bu yüksek kredibilite, faiz oranlarını memleketler arası seviyeye çeker ve belirsizliğin ortadan kalkmasıyla risk primini düşürür. Tıpkı vakitte memleketler arası piyasalara daha kolay erişim sağlar ve uzun vadede dış ticaretin artmasına katkıda bulunur.
Bu sistem 1997 yılında krizin içinde olan Bulgaristan’da uygulandığında ise Steve Hanke’nin değimiyle “başarıya ulaşmıştır”.
Krizin başlangıcında, Bulgaristan’da hükümetin çok harcamaları, yolsuzluk ve makus idare üzere faktörler tesirli olmuştur. Bu durum, ülkenin ekonomik istikrarlarını sarsmış ve mali sistemde büyük bir itimat kaybına neden olurken ulusal para ünitesi ise süratli bir bedel kaybı ile karşı karşıya kalmıştı.
1996 yılında, Bulgaristan’ın ulusal para ünitesi olan Lev’in döviz kuru dolar karşısında baskı altına girmesi ve daima olarak bedel kaybetmeye başlaması, hükümetin para ünitesini korumak için büyük ölçülerde döviz rezervi harcamasıyla sonuçlandı. Birebir vakitte, hükümetin bankaları desteklemek için verdiği garantilerin büyüklüğü de ekonomik dengesizliği artırıyordu.
Bulgaristan hükümeti, krizin tesirlerini hafifletmek için acil ekonomik ıslahatlar ve kemer sıkma tedbirleri almaya karar vermişti. Bu reformlardan birisi de “Para Kurulu” olarak isimlendirilen, ulusal para ünitesinin çapa misyonu gören diğer bir istikrarlı para ünitesine bağlanmasıydı. O periyotta Leva’nın hangi para ünitesine sabitleneceği ise büyük bir tartışma konusu olmuş, fakat gelecekte Avrupa Birliği’ne girmesi mümkün olan Bulgaristan, Liva’yı 1’e 1 oranında Alman Markı’na sabitlemeye karar vermiştir.
Modelin Türkiye Ayağı
Profesör Steve Hanke aslında uzun vakittir Türkiye’ye “Para Kurulu” modelini tavsiye ediyor. Daha evvelki yaptığı açıklamalarda hükümetin faiz indirimi kararına yönelik tenkitlerini açık bir lisanla getiren Hanke, Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin 79. Genel Kurulu’ndaki “Vatandaşlarımızı enflasyona ezdirmemeye siyasetimize sıkı sıkıya bağlıyız” açıklamasının akabinde verdiği bir demeçte, “Eğer bu dediğini gerçekleştirmek istiyorsa bunun için tek yol Türk para ünitesinin bir çıpa para ünitesi olarak milletlerarası istikrarı olan bir öbür para ünitesine yahut altına endekslemesi, ayrıyeten bunu için bir “Para Kurulu” kurmasıdır” açıklamasını yapmıştı.
“Para Kurulu” hakkındaki prensiplerini “Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Para Kurulları” isimli kitabında açıklayan Hanke, çıpa misyonu gören kobvertıbl para sisteminin işe yaradığını 1992 Estonya, 1994 Litvanya, 1997 Bulgaristan ve Bosna-Herkes’te Para Kurulu’ndan sorumlu olduğu vakitlerde kanıtladığını belirtti.
Özellikle süratle kıymet kaybeden TL’nin güçlü bir para ünitesine karşı endekslenmesinin kıymetine sıkça vurgu yapan Hanke, yaptığı paylaşımlarda ise çoğunlukla TCMB’yi çok yüksek süratte ve ölçüde para basmak ile suçladı.
Onun tahlil yolu ise daha evvel sıkça yaptığı açıklamalarda üstüne basa basa anlattığı üzere kolay bir formda ilerliyor. Öncelikle Hanke yaptı açıklamalarda Bulgaristan’ı işaret ederek “Para Kurulu” sistemi ile 30 gün içerisinde enflasyonu durduklarını belirterek sistemin faizler üzerinden negatif bir tesire sebep olduğunu ve münasebetiyle Erdoğan’ın “faiz karşıtı” görüşlerine de uygun olacağını söylüyor.
